In 4 sporen naar een nieuw kabinet
Een duidelijke boodschap met 4 sporen: dat was de inzet van de VNG voor de kabinetsformatie. Het verhaal kwam tot stand dankzij veel overleg, afstemming met de leden en een vasthoudende lobby. Hoe ging dat in zijn werk? Een kijkje in de keuken van de vereniging.
Rick Schukking is senior beleidsmedewerker strategie bij de VNG. In 2020 en 2021 hield hij zich bezig met de inzet voor de kabinetsformatie. Als hij aan een leek wil uitleggen wat zijn werk inhoudt, zegt hij gekscherend ‘de hele dag kletsen’. Om serieus te vervolgen: ‘Ik zorg ervoor dat alle lijnen continu samenkomen. Dat we als VNG een eenduidige boodschap blijven uitdragen. Dat we gelijkwaardig samenwerken. Ik werkte zowel op proces als inhoud aan onze inzet voor de kabinetsformatie.’
Ik zorg ervoor dat alle lijnen continu samenkomen. Dat we als VNG een eenduidige boodschap blijven uitdragen
Rick Schukking
De inzet van de VNG voor de kabinetsformatie bestond uit 4 sporen. De eerste 2 zijn randvoorwaardelijk: betere bestuurlijke en financiële verhoudingen met het rijk. Spoor 3 gaat over inhoudelijke maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie. Spoor 4 is geheel gewijd aan het versterken van de uitvoering.
Protest
De boodschap aan het nieuwe kabinet is een logisch vervolg op de financiële nood van gemeenten. Sinds de decentralisaties in 2015 zijn er grote tekorten in het sociaal domein. Gemeenten trokken hierover herhaaldelijk aan de bel, eind 2019 stonden wethouders zelfs te protesteren op het Binnenhof. ‘Het VNG-bestuur besloot de verkiezingen van 2021 in te gaan met een focus op adequate financiering en andere randvoorwaarden, zoals betere bestuurlijke verhoudingen,’ vertelt Schukking. Leonard Geluk, in april 2020 begonnen als algemeen directeur van de VNG, vulde dit aan met de inhoudelijke vraagstukken waarop gemeenten aan de slag gaan. Schukking: ‘Het overleg daarover liep al met de koepels van provincies en waterschappen. Met deze partners overleggen we als VNG altijd in aanloop naar een nieuw kabinet. Nu greep dat mooi in elkaar en konden we dit in onze boodschap onderbrengen.’ Iets vergelijkbaars gold voor spoor 4, want het versterken van de uitvoering stond bij de VNG, provincies en waterschappen al langer op de agenda. Zo was in opdracht van deze partijen en het ministerie van BZK in 2020 een rapport gemaakt door de commissie Ter Haar, ‘Als één overheid – slagvaardig de toekomst tegemoet!’. Met daarin een pleidooi voor veel meer samenwerken als 1 overheid en het versterken van de band tussen beleid en uitvoering.
Samenspraak
Het verhaal van de 4 sporen kwam tot stand in nauwe samenspraak met de leden, vertelt Schukking. ‘In de zomer van 2020 startten we binnen de VNG een programma voor de inzet voor de kabinetsformatie. Vanuit dat programma hebben we een structuur neergezet voor continu overleg, in 2020 en 2021.’ Dat overleg werd gevoerd met de leden, langs de formele weg van het VNG-bestuur, de VNG-commissies en de Algemene Ledenvergaderingen. En langs informele weg, in talloze bijeenkomsten. ‘We hebben veel webinars georganiseerd en heel veel bestuurders gesproken. Daarnaast overlegden we frequent met de gemeentelijke netwerken, zoals de G40 en de P10.’ Daarnaast besprak de VNG de inzet voor de kabinetsformatie met publieke en private partners. ‘We hadden achter de schermen veel contact met maatschappelijke organisaties, planbureaus en hoge colleges van staat. Waar mogelijk werkten we in coalities samen aan maatschappelijke vraagstukken. Zo deden we mee met de Actieagenda Wonen, een initiatief van Aedes. Als VNG werken we vaker aan dit soort coalities mee, maar we deden dat nu gestructureerd.’
Belangrijk contact was er uiteraard ook met de politieke partijen. Dat verliep meestal via een VNG-bestuurslid, dat de inbreng van de VNG besprak binnen zijn of haar politieke partij. ‘Het doel van al dit formele en informele overleg was om ons verhaal aan te scherpen en om er draagvlak voor te krijgen. Om onze boodschap zo eenduidig mogelijk over te brengen op het Binnenhof.’
Eindeloze formatie
Een belangrijk moment was de Algemene Ledenvergadering van februari 2021. Toen namen de leden de resolutie aan voor de inzet voor het nieuwe kabinet, de 4 uitgewerkte sporen. Na de verkiezingen begon de eindeloze formatie. ‘Dat was lastig, want hoe langer het duurt, hoe moeilijker het wordt om de boodschap eenduidig te laten zijn. Je wilt wel dat alle gemeenten zich erachter blijven scharen. Daar hebben we als VNG in 2021 veel energie aan besteed en dat is gelukkig goed gegaan,’ zegt Schukking. Op de Algemene Ledenvergadering van juni 2021 werd de gekozen koers herbevestigd.
Tijdens de formatie bleef er veelvuldig overleg met de achterban. ‘We deden ons best om het gesprek te blijven voeren. Leonard Geluk stelde aan iedereen steeds de vraag: is dit nog steeds het belangrijkste? Wat heel erg heeft geholpen, was dat ons verhaal zo helder was. Dat maakt het makkelijk om te vertellen. Door het continu te toetsen bij onze achterban, konden we 8 maanden lang een consequente boodschap uitdragen naar de politieke partijen.’ Een boodschap die VNG-voorzitter Jan van Zanen ook vertelde aan de tafel van de informateur.
Valse start
En toen was daar, op de valreep van 2021, een nieuw kabinet. Met een voor gemeenten tegenvallend regeerakkoord, de VNG noemde het ‘een valse start’. In een lange brief aan haar leden zette ze per spoor uiteen of en zo ja hoe het nieuwe kabinet er opvolging aan geeft (zie hieronder de weblink naar dit document). Schukking verwoordt het zo: ‘Het regeerakkoord ademt niet dat medeoverheden gelijkwaardig worden geacht aan het rijk. Daar zijn we niet tevreden over en daarover gaan we in 2022 in gesprek met het ministerie van BZK.’ Ook daar is hij bij betrokken, inmiddels is hij programmamanager Uitwerking regeerakkoord. De VNG wil nu eerst duidelijkheid over de financiële onderdelen van het regeerakkoord. Tegelijkertijd wil het in gesprek over de grote maatschappelijke opgaven. ‘Bij gemeenten komt alles bij elkaar, zij zullen hard aan die opgaven moeten werken. We spreken met gemeenten over welke oplossingen zij zien en zijn daarover in overleg met het rijk.’ Dat pakt de VNG net zo aan als bij de inzet voor de kabinetsformatie. Met onder meer vakinhoudelijke bijeenkomsten met betrokken wethouders bij de diverse opgaven. De structuur van formele en informele netwerken die is opgebouwd met de leden, heeft de vereniging versterkt en dat is belangrijke winst, concludeert Schukking. Alle inspanningen voor de kabinetsformatie hebben bovendien nieuwe contacten opgeleverd, bijvoorbeeld met de Rekenkamer en met het Centraal Planbureau (CPB). ‘Het is aan ons om het goede contact dat we nu hebben, ook buiten verkiezingstijd warm te houden.’