Thema Leefomgeving
De maatschappelijke veranderopgaven combineren in de leefomgeving. Dat is de grote uitdaging van de komende decennia. Hoe combineren we de energietransitie, klimaatadaptie en water, stikstof, biodiversiteit met woningbouw en economie? Gemeenten spelen daarin een essentiële rol.
Een samenhangende aanpak van een verantwoord gebruik van ruimte vereist goede en gelijkwaardige interbestuurlijke samenwerking. Tussen gemeenten, regio’s, provincies en het rijk. En ook met inwoners, marktpartijen en maatschappelijke organisaties.
Gemeenten en de VNG werkten in 2021 aan de voorbereiding op de Omgevingswet die integraal ruimtelijk beleid mogelijk maakt. Ook leverden gemeenten de plannen op voor de warmtetransitie en duurzame opwek op land, zoals afgesproken in het Klimaatakkoord.
Klimaat en energie
99%
van de gemeenten leverde een Transitievisie Warmte op.
Transitie warmte
Hoe en in welke volgorde kun je wijken van het gas afschakelen? Welke alternatieve warmtebronnen zijn er? Gemeenten leverden volgens afspraak de Transitievisies Warmte op in 2021. Dit was een complexe opgave met technische en ruimtelijke aspecten. Inwoners, woningcorporaties en andere partijen in de wijken zijn erbij betrokken.
De afspraak is dat in 2030 1,5 miljoen woningen aardgasvrij zijn. Op 1 oktober 2021 stond de teller op plannen voor 700.000 panden. Om de uitvoering voor elkaar te krijgen zijn 3 dingen nodig: geld voor de uitvoering, subsidies voor eigenaren en voldoende bevoegdheden voor gemeenten. De bevoegdheden worden geregeld in de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) die in 2021 in consultatie ging. De VNG is in grote lijnen tevreden over het wetsvoorstel. Het is wel zo dat gemeente bij de proeven met aardgasvrije wijken tegen ‘aanpalende’ regels aanlopen waardoor wijken niet van het gas af kunnen, bijvoorbeeld stikstofregels of Natura 2000. Dit vereist nog aandacht. Door de trage kabinetsformatie was er in 2021 steeds onduidelijkheid over de middelen voor de uitvoering. Dit maakte het voor gemeenten moeilijker om deskundige mensen vast te houden in de programma’s.
GGU: Data voor de energietransitie
De integrale en uitgebreide Datavoorziening Energie Gebouwde Omgeving (DEGO) werd in 2021 opgeleverd. Het is een omvangrijke verzameling data en kaartlagen op wijkniveau die relevant zijn voor de warmtetransitie. De voorziening voorziet in een grote behoefte.
Regionale Energiestrategieën
In 2021 leverden de 30 energieregio’s de RES 1.0 op. Het doel om in 2030 35 TWh aan duurzame opwek (zon en wind) op land te realiseren lijkt haalbaar, want in totaal tellen de ambities in de RES’en op tot 55,1 TWh. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft de 30 RES’en geanalyseerd en komt tot een middenwaarde van 40,8 TWh. Het halen van de doelstelling lijkt mogelijk, al moet er nog veel worden gedaan.
De regio’s raadpleegden op verschillende wijze inwoners, lieten hen meepraten of meebeslissen. Uit de praktijk blijkt dat zoekgebieden en initiatieven die voortkomen uit bewoners of waarin bewoners vanaf het begin zeggenschap hadden, meer draagvlak hebben. De energieregio’s en het Nationaal Programma RES streven er daarom naar dat inwoners vroegtijdig in het proces betrokken zijn en dat initiatiefnemers meer inzetten op lokaal eigendom.
In 2021 was er veel te doen over het Nevele Arrest. De Raad van State oordeelde over een uitbreiding van het windpark in Delfzijl Zuid dat er volgens het Europees recht een uitgebreid milieuonderzoek had moeten plaatsvinden op de algemene milieunormen. De uitspraak geeft onzekerheid. De Helpdesk Wind op Land adviseert regio’s, provincies en gemeenten over dilemma’s die voortvloeien uit het Nevele Arrest.
Netcapaciteit
Het capaciteitstekort op het elektriciteitsnet is een groot probleem. Door de tekorten komen plannen voor onder andere duurzame opwek en het aardgasvrij maken van woningen in de knel. De VNG sloot zich in 2021 aan bij het Actieteam Netcapaciteit. Dit vraagt het rijk de realisatietermijnen voor netuitbreiding te verkorten, belemmerende wet- en regelgeving aan te passen en te zoeken naar prikkels om meer beroepsmensen op te leiden in verband met het tekort aan technisch personeel.
30
Regionale Energie Strategieën (RES)
55,1
TWh is opgeteld het resultaat van de RES’en
35
TWh in 2030 was het doel in het Klimaatakkoord, dit lijkt haalbaar
Bodem
Verschillende opgaven doen een groot beroep op de schaarse ruimte, niet alleen boven maar ook onder de grond. In 8 regio’s zijn in 2021 pilots begonnen om kennis over een goede ordening en kwaliteit van de bodem te verzamelen en te delen: de regionale schakelfuncties bodem. Het gaat om zaken zoals het combineren van klimaatadaptatie, waterberging, verdroging en vergroening. Dit is een programma van de VNG in samenwerking met het ministerie van IenW.
Klimaatadaptatie
Gemeenten voerden de afgelopen jaren stresstesten uit voor hitte, droogte, overstromingen en wateroverlast. Daarin werd getest of de gemeente bestand is tegen extremen van het weer. In 2020 en 2021 zijn op basis van de uitkomsten risicodialogen gevoerd, gericht op maatregelen. Ook zijn in 2021 gemeentelijke en regionale uitvoeringsprogramma’s klimaatadaptatie opgesteld, waarin gemeenten beschrijven hoe ze (naar aanleiding van de stresstesten en de risicodialogen) in de komende periode met klimaatadaptatie aan de slag gaan. Het is wel de vraag of de huidige modellen rechtdoen aan de grote extremen, zoals de wateroverlast afgelopen zomer in het Limburgse Heuvelland.
Omgevingswet
Op 26 mei viel het besluit de Omgevingswet opnieuw uit te stellen. Meer tijd was nodig om het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) stabiel en werkend te krijgen. In het VNG-programma Omgevingswet was er een wisseling van de wacht. Programmamanager Annemieke van Brunschot gaf het stokje door aan Majola Boogmans, zij was eerder lid van de directie Stadsontwikkeling van de gemeente Den Bosch.
Voor de Omgevingswet is iemand nodig met meer afstand. Want het gaat om de grote lijn: opgaven in de leefomgeving in samenhang oppakken.
Annemieke van Brunschot
Manager VNG-programma Omgevingswet tot 1 december 2021
Het is belangrijk om in de praktijk te gaan werken met de Omgevingswet. Het is voor 80% anders werken. Dat gaat onvermijdelijk gepaard met vallen en opstaan.
Majola Boogmans
Manager VNG-programma Omgevingswet, sinds 15 oktober 2021
11.650
bezoekers per maand op de website van de Omgevingswet
8
webcolleges met gemiddeld 570 views
2833
deelnemers aan het VNG-forum Omgevingswet
4
webinars met gemiddeld 297 deelnemers
Wonen
Actieagenda Wonen
Gemeenten doen er alles aan om woningen te bouwen. Het uitgangspunt is zoveel mogelijk binnenstedelijk te bouwen. Om optimaal gebruik te maken van bestaande voorzieningen en infrastructuur, en om het buitengebied open te houden. De VNG ondertekende in 2021 de Actieagenda Wonen, gericht op het bouwen van 1 miljoen nieuwe woningen, het betaalbaar houden van wonen, leefbare wijken en het verduurzamen van woningen.
Meer grip op de woningmarkt
Door een wijziging van de Huisvestingswet krijgen gemeenten betere mogelijkheden om te sturen op woonruimteverdeling. De VNG maakte samen met een klankbordgroep van gemeenten een wijziging van de Modelverordening Huisvestingswet, gericht op opkoopbescherming. Woningen in gewilde gebieden kunnen daarmee niet worden opgekocht voor verhuur. In de Modelverordening zijn ook bepalingen opgenomen waarmee gemeenten de toeristische verhuur van woningen kunnen reguleren.
Eerlijke verdeling van risico’s voor gemeenten
Een technisch, maar belangrijk onderwerp. De achtervangovereenkomst tussen iedere gemeente en WSW (Waarborgfonds Sociale Woningbouw) is in 2021 verbeterd. Dit is een regeling waarbij gemeenten garant staan zodat woningcorporaties tegen gunstige voorwaarden geld kunnen lenen. De risico’s voor gemeenten als achtervang zijn in de nieuwe regeling verminderd en worden eerlijker verdeeld naar rato van de waarde van het corporatiebezit. Namens alle gemeenten werkten beleidsadviseurs van de VNG en de gemeente Rotterdam intensief samen aan het verbeteren van de regeling.
10
Gemeenten doen actief mee aan de Contactgroep Bouwregelgeving VTH van de VNG. Ze wisselen digitaal kennis en ervaring uit
1000
Gemeenteambtenaren lezen de nieuwsbrief met lessen van de Contactgroep.